Tại Kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XV, đại biểu Nguyễn Minh Sơn, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, đại biểu Quốc hội tỉnh Tiền Giang cho rằng cần xây dựng cơ sở dữ liệu về quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) và góp ý đối với quy định về quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ (KH&CN) sử dụng ngân sách Nhà nước; quy định về xử phạt vi phạm hành chính đối với các hành vi xâm phạm quyền SHTT của dự án Luật SHTT.

Đề cập đến việc xây dựng cơ sở dữ liệu về quyền SHTT, đại biểu nhấn mạnh: Trong thời đại công nghệ thông tin hiện nay, thông tin, dữ liệu là tài sản, là nguồn lực để phát triển. Việc bảo đảm công khai, minh bạch thông tin về quyền SHTT vừa có ý nghĩa nâng cao hiệu quả bảo hộ quyền SHTT, vừa tạo điều kiện để tăng hiệu quả sử dụng, khai thác hợp pháp các quyền SHTT, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Hiện nay, có thể ứng dụng các thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 như công nghệ chuỗi khối để lưu thông tin SHTT vào sổ cái phân tán mà không cần lưu trữ trong cơ sở dữ liệu truyền thống, tạo cơ sở thuận lợi hơn cho các hoạt động như: Ghi nhận hành vi sáng tạo và xác minh nguồn gốc; đăng ký và hủy bỏ quyền; kiểm soát và theo dõi việc phân phối quyền SHTT; chứng minh hành vi sử dụng thực tế và/hoặc sử dụng lần đầu trong thương mại; quản lý bản quyền nội dung số (ví dụ: Các trang web âm nhạc trực tuyến); xác lập và thực hiện các thỏa thuận SHTT hoặc các mạng lưới phân phối độc quyền thông qua các hợp đồng thông minh; giao dịch thanh toán theo thời gian thực cho các chủ sở hữu quyền. Muốn làm được điều đó, Luật SHTT phải có quy định tạo cơ sở pháp lý thuận lợi, mang tính "mở" cho việc xây dựng cơ sở dữ liệu về SHTT, bảo đảm tính dễ tiếp cận đối với dữ liệu về quyền SHTT, thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân tiến hành công tác tra cứu, khai thác, sử dụng thông tin, dữ liệu về quyền SHTT; từ đó, thuận lợi trong việc thực hiện các hoạt động nghiên cứu thị trường, đăng ký, xác lập, bảo vệ SHTT của các tổ chức, cá nhân, đồng thời, phục vụ hiệu quả cho quản lý Nhà nước đối với công tác bảo hộ quyền SHTT.

Nêu lên những hạn chế, bất cập trong thực thi quyền SHTT như: Hiệu lực của hệ thống các quy định về bảo hộ quyền SHTT còn thấp, tính minh bạch và sự nghiêm minh trong thực thi luật còn nhiều vấn đề cần xem xét; tình trạng vi phạm, xâm phạm quyền SHTT đang diễn ra khá phổ biến, đại biểu tán thành việc cần thiết phải sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT nhằm: Một là, thể chế hóa đường lối, chủ trương của Đảng đã được xác định tại Nghị quyết số 11-NQ/TW ngày 03/6/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng. Hai là, khắc phục những hạn chế, bất cập sau hơn 16 năm thực hiện Luật SHTT. Ba là, bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật liên quan. Bốn là, nội luật hóa các cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia, nhất là các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như: Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và các điều ước quốc tế mà Việt Nam chuẩn bị gia nhập theo các cam kết quốc tế mà Việt Nam đã tham gia.

Góp ý quy định về quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí là kết quả của nhiệm vụ KH&CN sử dụng ngân sách Nhà nước (Điều 86 và Điều 86a của Luật SHTT được sửa đổi, bổ sung theo khoản 36 và khoản 37 Điều 1 của dự thảo Luật), đại biểu đồng tình với phương án do Chính phủ đề xuất là "Tổ chức chủ trì nghiên cứu có quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí (là kết quả của nhiệm vụ KH&CN) và có quyền sở hữu sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí khi được cấp văn bằng bảo hộ, trừ các đối tượng thuộc lĩnh vực quốc phòng, an ninh vẫn do các cơ quan Nhà nước thực hiện đăng ký" nhằm khuyến khích việc đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, thúc đẩy thương mại hóa đối với quyền SHTT, tuy nhiên, đại biểu đề nghị: Giải trình rõ lý do vì sao chỉ quy định cơ chế giao quyền sở hữu cho sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí mà không áp dụng cho giống cây trồng, quyền tác giả, quyền liên quan; bổ sung quy định về cơ chế phân chia lợi ích giữa Nhà nước và tổ chức chủ trì nhiệm vụ KH&CN trong quá trình chuyển giao quyền đăng ký, đặc biệt đối với nhiệm vụ KH&CN sử dụng một phần ngân sách Nhà nước; quy định những biện pháp xử lý các xung đột có thể phát sinh làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của Nhà nước đối với các kết quả của nhiệm vụ KH&CN.

Góp ý quy định về xử phạt vi phạm hành chính đối với các hành vi xâm phạm quyền SHTT (Điều 211 của Luật SHTT được sửa đổi, bổ sung theo khoản 89 Điều 1 của dự thảo Luật), đại biểu cho rằng, việc giải quyết bằng biện pháp dân sự các vụ việc xâm phạm quyền SHTT cần được thúc đẩy hơn nữa để tăng cường tính bảo hộ quyền SHTT, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu quyền SHTT. Tuy nhiên, điều đó không đồng nghĩa với việc phải loại trừ biện pháp xử lý hành chính đối với hành vi xâm phạm quyền SHTT bởi: Thứ nhất, quyền SHTT trong một số trường hợp không chỉ liên quan trực tiếp đến quyền cá nhân của chủ sở hữu mà còn ảnh hưởng đến quyền tiếp cận của nhiều đối tượng tiêu dung và thụ hưởng khác. Thứ hai, theo quy định hiện hành, việc xử lý vi phạm hành chính không phụ thuộc vào việc khởi kiện của đương sự mới tiến hành giải quyết, xử lý và không loại trừ quyền của các bên khởi kiện ra Tòa án theo thủ tục tố tụng dân sự để yêu cầu bồi thường thiệt hại do hành vi xâm phạm quyền SHTT gây ra. Đưa ra số liệu thống kê cho thấy các vụ việc về SHTT được xử lý bằng biện pháp dân sự tại tòa án chiếm tỷ lệ rất thấp so với hàng chục ngàn vụ được xử lý bằng biện pháp hành chính và tập trung chủ yếu vào các tranh chấp liên quan đến lĩnh vực quyền tác giả, đại biểu đề nghị cần làm rõ nguyên nhân của hiện tượng là do thủ tục giải quyết tranh chấp dân sự tại tòa liên quan đến hành vi xâm phạm quyền SHTT còn phức tạp, tốn thời gian, chưa thuận lợi cho các đương sự, năng lực thẩm phán chưa đáp ứng yêu cầu, cơ chế thi hành án dân sự hiệu lực chưa cao nên các bên không lựa chọn với việc xử lý tranh chấp bằng con đường tố tụng dân sự hay là do quy định hiện hành về biện pháp xử lý hành chính thuận lợi, nhanh hơn...

Trần Thi (tổng hợp)